Taal is als een ‘virtuele werkelijkheid’ die keuzevrijheid mogelijk maakt in de vorm van alternatieve werelden of het plannen van de toekomst. Grammatica speelt hierbij een grote rol. Als we tussen de lijnen van sommige taaltheorieën lezen, lijkt het wel alsof creativiteit en vrijheid deel uitmaken van de aangeboren blauwdruk van de grammatica. Toch mag deze ‘bevrijdende’ rol van taal niet overschat worden.
Poëzie of creativiteit met taal is eerder als klimaatverandering, die wordt veroorzaakt door ons dagdagelijkse doen en laten: haast onvermijdelijk, maar evengoed onbedoeld. Dikwijls ligt wat we zeggen in een doorsnee gesprek grotendeels in de lijn van de verwachtingen van de luisteraar. We zeggen niet ‘zijn raar dat’ maar ‘dat is raar’ in het Nederlands. Taal bestaat uit sociale conventies, en die conventies worden tijdens het leven meer en meer tot routines.
Daarbovenop heeft ieder van ons ook een pakket eigen ‘dada’s’. Maar onze routines en verwachtingen kunnen een bron voor grammaticaal opportunisme worden voor listige taalgebruikers, die door grammaticale manipulaties hun mening slinks verkocht krijgen. Zo’n ‘bewust taalgebruik’ is subtieler en moeilijker grijpbaar dan het ‘taalbewuste’ gebruik van de standaardtaal.
Uiteindelijk tekent dit complexe samenspel van bewust taalgebruik en taalroutines het pad uit van hoe taal, en daarmee haar sprekers, evolueren door de jaren en eeuwen heen, en maakt het ons mee tot de bewuste wezens die we zijn.
Peter Petré.
Prof. dr. Peter Petré is onderzoeksprofessor aan de Universiteit Antwerpen. Eerder werkte hij als onderzoeker aan de KU Leuven, en als (gast)professor aan de universiteiten van Luik, Gent, en Rijsel. Zijn expertisegebieden zijn taalverandering en -variatie. In zijn huidige onderzoek focust hij zich op hoe individuele taalgebruikers de taalgemeenschap beïnvloeden en er op hun beurt door beïnvloed worden, en hoe grammatica door deze interactie geleidelijk aan kan veranderen.
Ander onderzoek omvat de grammatica van werkwoorden en het effect ervan op ons perspectief, en de geschiedenis van het Engels. Op onderwijsvlak is hij onder andere actief in de nieuwe MA-opleiding ‘Digitale tekstanalyse’ aan de UAntwerpen, die een kruisbestuiving wil bieden tussen data science en de humane wetenschappen.