Klassen zijn relevant voor het verklaren van het ontstaan en de verdeling van het economisch surplus, en voor sociologische analyse in het algemeen. In een eenvoudige marxistische analyse worden twee klassen onderscheiden: arbeiders en kapitalisten. Als afbakeningscriterium wordt “eigendom van de productiemiddelen” gebruikt. Voor sommige modelmatige analyses is een dergelijke indeling ook voldoende, maar niet voor de analyse van concrete sociale formaties. Naarmate het kapitalisme evolueert is volgens velen een meer gedetailleerde en uitgewerkte klassenindeling nodig.

In de loop van de 19^de eeuw werden de taken van de kapitalist als ondernemer, die winst wil genereren, steeds meer gedelegeerd naar het management, dat tot het gesalarieerd personeel behoort. De taken van de kapitalist als financier van ondernemingen zijn nagenoeg volledig overgenomen door institutionele beleggers (o.a. verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen) en banken. Wanneer “eigendom van de productiemiddelen” het criterium is om klassen af te baken behoren managers – voor zover zelf geen mede-eigenaar van de onderneming – dan ook tot de arbeidersklasse?  En wat met  andere kaderleden van ondernemingen en met het overheidspersoneel en de zelfstandigen? Of wat als ook veel loontrekkenden via pensioensparen en bijkomende bedrijfspensioenen zelf een deel van de winst ontvangen ? Vragen waarover de laatste decennia heel wat discussie is geweest.

Fred Louckx is Emeritus hoogleraar gezondheids- en welzijnssociologie, Vrije Universiteit Brussel

Voorbereidende lectuur:

L’exploitation aujourd’hui, Actuel Marx, no. 63, Premier semestre 2018, 239 pp.

Michael Hardt and Toni Negri, The powers of the exploited and the social ontology of praxis, Triple C , Journal for a global sustainable information society, Vol 16, no 2, 2018, pp. 415-423.